Bouwen in 'legostijl' is lucratief

Gepubliceerde datum: 17-05-2021

Bouwen in legostijl levert (woning)bouwbedrijven en het milieu winst op. Bij deze circulaire bouwstijl worden bouwcomponenten, zoals muurdelen en daken, als enorme legoblokken in elkaar geklikt en geschroefd. “Cement is overbodig”, vertelt programmaleider Circulair Gebouwde Omgeving Michiel Ritzen van het lectoraat Smart Urban Redesign (SURD) van Built Environment bij Zuyd Hogeschool.

Moeder aarde en woningbouwbedrijven plukken de vruchten van circulair bouwen. Dat is een van de conclusies uit het project SuperLocal in de Kerkraadse wijk Bleijerheide. Met 4,7 miljoen Europese subsidie hebben de gemeente Kerkrade, Parkstad Limburg, HEEMwonen en andere partners onder leiding van Zuyd Hogeschool hier de voorbije zeven jaar volop geëxperimenteerd met het hergebruiken en recyclen van bouwmaterialen. Vier grote flats in Bleijerheide vormden letterlijk de voedingsbodem voor de bouw van een paviljoen en 18 woningen.

Oogsten in flats Bleijerheide

Uit verschillende delen van flatwoningen is het paviljoen opgebouwd.
Twee flatwoningen zijn letterlijk uit die flats gezaagd en naar beneden getakeld met een enorme hijskraan. Waar de woningen eerst hoog in de lucht boven Parkstad uit torenden, staan ze nu op de begane grond. Deze woningen verwelkomen op 1 april hun nieuwe bewoners. Ritzen: “Het paviljoen en deze twee woningen zijn op de meest circulaire manier gebouwd die je maar kunt bedenken. Je tilt gewoon een hele woning op en zet hem ergens anders neer. Dan hergebruik je dus alles. Tegelijk is dit ook een hele dure techniek waarbij bovendien veel CO2 wordt uitgestoten door bijvoorbeeld de hijskraan die ermee bezig is. Dat kan beter.”
Daarom zijn de overige woningen van SuperLocal opgebouwd uit enorme plakken beton die uit de bestaande flats zijn gezaagd. Op hun nieuwe thuisbasis zijn de plakken voorzien van een schroef en kliksysteem zodat ze net als kliklaminaat of lego in elkaar passen om nieuwe woningen te vormen. Deze woningen zijn inmiddels allemaal verhuurd.

Internationaal ervaringen uitwisselen

SuperLocal heeft dankzij dit experiment een enorme schat aan informatie opgeleverd die Zuyd en partners onlangs wereldkundig hebben gemaakt in bijzijn van vertegenwoordigers van de Internationale Bauausstellung (IBA) Parkstad, de stadsregio Parkstad en internationale wetenschappers die zich verdiepen in de circulaire bouw. Zo ontstond een onderlinge kruisbestuiving.

Het mes snijdt aan twee kanten

Ritzen gaat samen met Nurhan Abujidi, lector Smart Urban Redisign bij Zuyd, van deze kruisbestuiving en alle ervaringen een publicatie maken over de vraag ‘hoe nu verder’. Want die vraag is eigenlijk de grootste uitdaging. "Tijdens SuperLocal hebben we met eigen ogen gezien hoe mooi het is om circulair te bouwen. Maar nu is het zaak dat ook woningcorporaties en bouwbedrijven die voordelen gaan zien.” Wat Ritzen betreft, snijdt het mes aan twee kanten. Aan de ene kant is het natuurlijk goed voor onze planeet omdat je bestaande grondstoffen niet meer uitput. Aan de andere kant is er het financiële voordeel dat nu vaak onderbelicht blijft: “Circulair bouwen is aan de voorkant duurder dan het traditionele metselwerk. Je moet bouwpuin of ander materiaal in een fabriek dusdanig tot bouwstenen verwerken die later weer makkelijk uit elkaar te halen zijn en nieuwe gebouwen kunnen vormen. Dat is legoliseren. Een investering die de moeite waard is. Nu metselen corporaties een flat die over vijftig jaar totaal is afgeschreven. Dan kan de sloophamer erin. Het is 0 euro waard. Maar de geveldelen, daken, deuren en ramen van een flat die in legostijl is gebouwd, zijn over vijftig jaar nog steeds geld waard. Dat betekent dat er iets moet veranderen in de boekhouding van corporaties onder de post afschrijvingen. Die hogere investeringskosten bij een gelegoliseerd gebouw, verdien je later weer terug.”

Flexwoningen in Parkstad versus Randstad

Bij SuperLocal draaide alles om het hergebruiken van bouwpuin. In Parkstad kan dat makkelijk door de bevolkingskrimp. Dat staat een schril contrast met bijvoorbeeld de Randstad. Hier neemt de vraag naar woningen explosief toe en ligt het bouwpuin dus niet voor het oprapen. Maar ook dan kan er gelegoliseerd worden, vertelt Ritzen met een stralend gezicht. “Het huis van de toekomst wordt in een fabriekshal voorgefabriceerd. Daarna worden de goed isolerende bouwelementen op de eindbestemming aan elkaar geklikt. “Wil je er later een verdieping op zetten dan klik je die er gewoon op of je klikt een uitbouw aan je bestaande woning.” Een flexwoning van mega lego. Als ideale locatie voor nieuwbouw denkt Ritzen aan bijvoorbeeld de ongeveer 6 miljoen vierkante meter kantoor- en winkelruimte in Nederland die nu leegstaat. “In een kantoor kun je prima appartementen maken. Al helemaal als je aan zo’n gevel makkelijk balkons kunt hangen.”

Architectuur en stevigheid

Steden van lego. Het klinkt weinig inspirerend. Hoe zit het met de creativiteit van de architect? En hoe stevig zijn die ‘legohuizen’ eigenlijk? Ritzen: “Ik ben zelf architect en ik vind dat je als architect ook vanuit beperking moet kunnen werken. Natuurlijk is het prachtig om als Calatrava te bouwen. Maar we moeten rekening houden met de draagkracht van onze planeet. Net zoals we minder moeten vliegen of energiezuinig moeten autorijden. Na water is beton het meest geconsumeerde product op aarde. Beton veroorzaakt 10 procent van de CO2-uitstoot wereldwijd. Dus dat kan echt niet meer. Als architect moet je niet meer kijken hoe je gebouwen in elkaar kunnen zetten maar hoe halen we ze straks weer uit elkaar.” Dat kan dus ook gelden voor bijvoorbeeld een Olympisch stadion dat er nu vaak na de Spelen verloren bij staat. Ritzen verzekert dat prefab gebouwen qua stevigheid niet onderdoen voor een gemetseld pand. “Sterker nog, je kunt ze in de fabriek juist extra stevig maken waardoor je fouten zoals bij de parkeergarage in Eindhoven kunt voorkomen.”

Nurhan Abujidi (links) en Michiel Ritzen (rechts).

Bestaande woningen krijgen een jas aan

Nieuwbouw circulair maken is een peulenschil vergeleken met het verduurzamen van bestaande woningen. Dat is natuurlijk de grootste opgave, erkent Ritzen. Tegen monumentale panden zoals in de binnenstad van Maastricht ga je geen prefab gevelelementen schroeven. “Hier zou je wel isolatieglas kunnen plaatsen en je kunt denken aan isolerende binnenmuren, een warmtenet of koken op waterstof. Maar veel meer kan er niet.” Ook bij rijtjeshuizen is het passen en meten. “Corporaties willen de overlast voor hun bewoners beperken en toch wil je ook die woningen beter isoleren.” Daarom krijgen die woningen een jas aan. Met zonnepanelen, dak- en gevelelementen worden ze ingepakt om ’s winters meer warmte vast te houden en in hete zomers een koele oase te zijn. Om hiermee te experimenteren, begint Zuyd nu met het project Drive Zero in Landgraaf waarbij vier gewone rijtjeswoningen een mooie isolatiejas aan krijgen, van hergebruikte materialen. Zo zouden bijna 3 miljoen van de 8 miljoen woningen in Nederland gerenoveerd kunnen worden. Maar wie weet borrelen er tijdens dit experiment nog veel meer ideeën op.

Nurhan Abujidi, lector Smart Urban Redesign bij Zuyd:

“Wat we als Zuyd in Bleijerheide hebben gedaan met onze partners is niet niks. Ik kan echt zeggen dat dit onderzoek binnen Europa baanbrekend is. Een project waarin eigenlijk alles samenkomt. En dan bedoel ik niet alleen de technische kant van het verhaal. Al is het natuurlijk heel belangrijk dat we al die technische kennis en kunde in huis hebben.

Maar ook het sociale aspect is meegenomen. Door die combinatie is dit echt een unieke showcase voor onderzoekers en uitvoerders in de hele wereld. Dat merken we ook wel aan de reacties. In heel Europa wordt het zeer gewaardeerd wat we in Kerkrade hebben gedaan omdat hier zeer belangrijke lessen uit te leren zijn. SuperLocal wordt niet voor niets genoemd in de Green Deal van Europa (de routekaart voor een klimaatneutraal Europa in 2050, red.)."

Toekomstplannen in Geleen

Wat verder in het verschiet ligt? Zuyd wil ook bijvoorbeeld met woningcorporatie ZoWonen ook in Geleen-Zuid sociale woningen circulair, energieneutraal en duurzaam renoveren. Net als het project in Kerkrade sluit dit naadloos aan bij het doel om te komen tot ‘Waardevolle wijken’ waar Zuyd zich met de regio voor inzet.

Abujidi: "Ook hier gaat het weer om het hele plaatje en nemen we ook het sociale aspect mee door bijvoorbeeld moderne moestuinen aan te leggen waarin buurtbewoners straks hun eigen gezonde, groente kunnen verbouwen. Andere uitrol van SuperLocal is dat we samen met België, Zweden, Noorwegen en Nederland kijken hoe we circulair renoveren nog meer op de kaart kunnen zetten en in de praktijk kunnen brengen in vier living labs. En dan is er natuurlijk nog het boek dat Michiel en ik gaan schrijven om alle ervaringen te bundelen. De titel? Nou ik denk dat Crossing Boundaries wel een hele goede zou zijn.”